Ivo Andrić 60 godina od Nobelove nagrade

IZLOŽBA IVO ANDRIĆ POVODOM 60 GODINA OD DODELE NOBELOVE NAGRADE ZA KNjIŽEVNOST

Otišao sam, iza mene je ostalo sve što su ljudi rekli kao pramičak magle koja se gubi, a sve što su uradili poneo sam na dlanu jedne ruke.

Andrić je bez oca ostao kao dvogodišnji dečak. Suočavajući se sa besparicom, Katarina Andrić svoga jedinca daje na čuvanje muževljevoj sestri Ani i njenome mužu Ivanu Matkovšiku, austrijskom činovniku poljskog porekla. U Višegradu Andrić završava osnovnu školu.

1903. godine u Sarajevu upisuje Veliku gimnaziju, najstariju bosansko-hercegovačku srednju školu. Za gimnazijskih dana, Andrić počinje da piše poeziju i 1911. godine u Bosanskoj vili objavljuje svoju prvu pesmu „U sumrak“. Priključuje se pokretu „Mlada Bosna“.

1912. godine, dobivši stipendiju hrvatskog kulturno-prosvetnog društva „Napredak“, započinje studije na Mudroslovnom fakultetu Kraljevskog sveučilišta u Zagrebu. Već 1913. prelazi u Beč gde sluša predavanja iz istorije, filosofije i književnosti, ali zbog zdravstvenih razloga naredne godine prelazi na Filosofski fakultet Jagelonskog univerziteta u Krakovu.
Sve vreme piše refleksivne pesme u prozi, a u junu mesecu 1914. godine Društvo hrvatskih književnika u Zagrebu objavljuje mu šest pesama u prozi u panorami Hrvatska mlada lirika.

Na Vidovdan, 28. juna 1914. godine, na vest o sarajevskom atentatu i pogibiji nadvojvode Franca Ferdinanda, Andrić napušta Krakov. Odmah po dolasku u Split, sredinom jula, austrijska policija hapsi ga i odvodi prvo u šibensku, a potom u mariborsku tamnicu u kojoj će, kao politički zatvorenik, ostati do marta 1915. godine. Među zidovima marburške tamnice, piše pesme u prozi Ex Ponto.

Ex Ponto su stihovi u prozi koje Andrić piše u mariborskoj tamnici, a završava i objavljuje 1918. godine u Zagrebu. U strasnom i strašnom lirskom monologu, pesnik kao da se obračunava sa sobom, pokušavajući da u tamničkim časovima razreši i razume unutrašnju dramu i oslobodi se traume izazvane boravkom u samoći. Andrića najviše zanima onaj nejasni impuls u čoveku koji je izvan domašaja svesti i volje.

EX PONTO – delo koje boje melanholija i samoća

Polazeći od nekih savremenih psiholoških postavki, Andrić prikazuje kako ti tajanstveni unutrašnji impulsi fatalno opterećuju i truju čoveka. Zato se za njegovu prozu, s pravom kaže da u sebi nosi obeležja takozvanog filozofskog realizma.

„I šta pogledam sve je pesma
i čega god se taknem sve je bol.“

„Ex Ponto“ je razgovor pesnika sa dušom, ali i ispovest duše u samoći i tišini, u tamničkoj odvojenosti bića od svega, pa zato delo i liči na veliki monolog, izdeljen na mnoge fragmente između kojih stoji pauza i predah, kao da biće koje se ispoveda prikuplja emotivnu i intelektualnu snagu za nova kazivanja. To je ispovest duše zbunjenog i zastrašenog bića pred surovošću sveta u kome je.

„Čudno je kako je malo potrebno da budemo srećni i još čudnije kako često nam baš to malo nedostaje.“

„Živite i borite se kako najbolje umete, molite se Bogu i volite svu prirodu, ali najviše ljubavi, pažnje i saučešća ostavite za ljude, ubogu braću svoju, čiji je život nestalni pramen svetla između dveju beskonačnosti. Volite ljude, često im pomozite i uvek ih poželite, jer su nam svi ljudi potrebni.“

„Najteže je čovjeku kad sam nad sobom osjeti samilost.“

„Sputan i nemoćan, u toj vlažnoj jazbini, u položaju koji me ponizuje do skota, ja prvi put pojmim u mislima i obuhvatih osećajem smisao ljudskog života i borbe…“

„Žene, ja ne znam kom ste vi bile blaga kiša jutarnja, ali u naš život ulazite kao pljusci nošeni vihorima. Preko vaših bijelih tjelesa pjeni se bučno život naš, zaustavlja se u virove i pada strmoglavce“.

„Ljudi su mi teški i njina surovost i podlost, a vjetrovi su moji prijatelji.“

„Ništa čovjek ne može izgubiti što mu jedno proleće ne bi moglo povratiti, niti može čovjek biti trajno nesrećan dok Bog daje da se duša liječi zaboravom i zemlja obnavlja prolećem.“

„Kad jednom izgubimo sve, onda osetimo lakoću za koju nema imena, jer to je lakoća prevelikog bola.“

„Kad bi riječi bile kratka vjeka kao što je zvuk koji ih izgovorio! Ali one često žive godinama, kao sramne rane bole i režu i truju život.“

Srpski Nobelovac o Mladoj Bosni davne 1934. godine piše: Ivo Andrić u Bolnici Milosrdnih sestara

Srpski Nobelovac o Mladoj Bosni davne 1934. godine piše: „Ne žaleći se i primajući hod događaja i red stvari u ljudskoj sudbini, ne tražeći od novog naraštaja više razumevanja nego što on može da ga ima, mi, iz 1914. godine, upiremo danas jedan drugom pogled u oči i sa žarom, ali i sa tom dubokom melanholijom, tražimo ono naše iz 1914. godine, što je izgledalo strašno, divno i veliko, kao međa vekova i razdoblja, a što polako nestaje i bledi kao pesma koja se više ne peva ili jezik koji se sve manje govori. I dok nas traje, mi ćemo u sebi deliti svet po tome na kojoj je ko strani bio i čime se zaklinjao 1914. godine. Jer to leto, leto 1914, žarko i mirno leto, sa ukusom vatre i ledenim dahom tragedije na svakom koraku, to je naša prava sudbina”. Dvadeset osmog juna 1914. godine, kada je Čabrinović pokušao, a Princip „počinio“ atentat na prestolonaslednika Habzburške monarhije, udarajući, kako veli Crnjanski, „svima nama na čelo žig ubica“, u Andriću se probudio zatomljeni instinkt revolucionara i konspiratora, i on žuri na poprište istorije. Ta potreba da bude sa svojima dovodi ga u zemlju. Krajem jula, bivši mladobosanac, sumnjiv policiji sa svoje revolucionarne, mladalačke prošlosti, biva uhapšen i na robiji provodi devet meseci. Taj traumatični događaj, taj nepravedni pad iza rešetaka, ostaviće dubok trag u Andrićevom biću.

Srpski Nobelovac o Mladoj Bosni davne 1934. godine piše: Mlada Bosna je političko-revolucionarna omladinska organizacija, nastala oko 1904. godine, koja se borila protiv okupacije provincije Bosne i Hercegovine od strane Austrougarske.

Osnivanje Srpsko-hrvatske napredne organizacije krajem 1911. godine u Sarajevu, na nedvosmislen Mitrinovićev podsticaj, bilo je odista revolucionarno, jer do tada nije bilo zajedničkih srpskih i hrvatskih udruženja u srednjim školama. Gimnazijalac Ivo Andrić isprva je bio predsednik u Hrvatskoj naprednoj organizaciji, da bi potom postao prvi predsednik Srpsko-hrvatske napredne omladine, koja je činila duhovno i revolucionarno jezgro „Mlade Bosne“. Andrić kao predsednik udruženja „taktičkim držanjem znao da otkloni nesuglasice i zbližava đake, a već je imao književnu reputaciju među njima i uživao je naročit ugled i poverenje“. Već tada, „pisac u nastajanju“, diplomata in spe, ume da akciju saobrazi ideji, da pacifikuje suprotnosti unutar grupe, razvijajući svoj pregovarački dar i moć tolerancije, pa i sposobnost da postane „nevidljiv“ onda kada je to potrebno i korisno. Godine pred veliki prasak Prvog svetskog rata – 1912. i 1913. – sa balkanskim ratovima i srpskim stradanjima i pobedama, bile su značajne ne samo za Ivu Andrića i njegove drugove koji su sanjali san o jedinstvu Južnih Slovena već i za njegove junake što sazrevaju na kapiji višegradskog mosta i maštaju „zaneseni osećanjima gorde smelosti (…) i poneseni idejama o pravu naroda na slobodu i čoveka pojedinca na uživanje i dostojanstvo“, kako stoji u romanu Na Drini ćuprija. Kao što su jedni goreli od želje za delom i ličnim žrtvovanjem, a drugi se, jednako zaneseni, borili sa saznanjem o sopstvenoj nemoći, tako i Andrićevi junaci iz višegradske hronike – Toma Galus, Janko Stiković, Fehim Bahtijarević, Jakov Herak, Milan Glasinčanin, Vlado Marić, učiteljice Zorka i Zagorka, žive živote „plemenite gordosti pobunjenika“. „Strahovit je hod historije; preteški su tereti prošlosti i zahtjevi budućnosti na ovim uskim plećima“ – piše Andrić u Ex Pontu za vreme tamnovanja u mariborskoj kaznionici.

ANDRIĆEVA DIPLOMATSKA KARIJERA

Početkom oktobra 1919. godine počinje da radi kao činovnik u Ministarstvu vera u Beogradu. Beograd ga je srdačno prihvatio i on intenzivno učestvuje u književnom životu prestonice, družeći se sa Crnjanskim, Vinaverom, Pandurovićem, Sibetom Miličićem i drugim piscima koji se okupljaju oko kafane Moskva. Već početkom 1920. godine Andrić započinje svoju vrlo uspešnu diplomatsku karijeru postavljenjem u Poslanstvu pri Vatikanu.

ANDRIĆEVA DIPLOMATSKA KARIJERA

S jeseni 1921. godine Andrić je postavljen za činovnika u Generalni konzulat Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u Bukureštu, a 1922. godine biva premešten na rad u Konzulat u Trstu. Početkom 1923. godine on je vicekonzul u Gracu. Oktobra meseca biva postavljen za vicekonzula Generalnog konzulata Kraljevine Jugoslavije u Marseju. 1927. godine, tri meseca provodi na radu u Generalnom konzulatu u Parizu, zatim 1928. u Poslanstvu u Madridu. Sledeće 1929. radi u Briselu na mestu sekretara poslanstva.Januara 1930. radi kao sekretar stalne delegacije Kraljevine Jugoslavije pri Društvu naroda. U martu mesecu 1933. godine vraća se u Beograd kao savetnik u Ministarstvu inostranih poslova.

ANDRIĆEVA DIPLOMATSKA KARIJERA

Andrićeva diplomatska karijera ide uzlaznom linijom i on u novembru mesecu 1937. godine biva imenovan za pomoćnika ministra inostranih poslova. Te godine dobija i visoka državna odlikovanja Poljske i Francuske: Orden velikog komandira obnovljene Poljske i Orden velikog oficira Legije časti. Diplomatska karijera Ive Andrića tokom 1939. godine doživljava vrhunac: prvog aprila izdato je saopštenje da je Ivo Andrić postavljen za opunomoćenog ministra i izvanrednog poslanika Kraljevine Jugoslavije u Berlinu. Andrić stiže u Berlin 12. aprila, a 19. aprila predaje akreditive kancelaru Rajha - Adolfu Hitleru. U jesen, pošto su Nemci okupirali Poljsku i mnoge naučnike i pisce odveli u logore, Andrić interveniše kod nemačkih vlasti da se iz zarobljeništva spasu mnogi od njih. Dan posle bombardovanja Beograda, 7. aprila, 1941. godine, Andrić sa osobljem Poslanstva napušta Berlin. Potom odbija ponudu nemačkih vlasti da ide u bezbedniju Švajcarsku, ali bez ostalih članova Ambasade i njihovih porodica: bira povratak u okupirani Beograd.

Prve posleratne godine postaje predsednik Saveza književnika Jugoslavije i potpredsednik Društva za kulturnu saradnju sa Sovjetskim Savezom i većnik III zasedanja ZAVNOBIH-a. Tokom 1946. godine živi u Beogradu i Sarajevu, postaje redovan član SANU. Godine 1954. postaje član Komunističke partije Jugoslavije. Prvi potpisuje Novosadski dogovor o srpskohrvatskom književnom jeziku.

SPOMEN-MUZEJ IVE ANDRIĆA

Spomen-muzej je otvoren 1976. godine u stanu na Andrićevom Vencu 8, u kome je pisac, sa suprugom Milicom Babić, živeo od 1958. godine.

SPOMEN-MUZEJ IVE ANDRIĆA

Sačuvani su autentični raspored i izgled ulaznog hola, salona i Andrićeve radne sobe.

SPOMEN-MUZEJ IVE ANDRIĆA

Neposredno posle smrti Ive Andrića, 13. marta 1975. godine, odlukom Skupštine grada Beograda ustanovljen je Spomen-muzej Ive Andrića, kao muzej u sastavu Muzeja grada Beograda.

Andrić se 1958. godine, nakon sklapanja braka s Milicom Babić, preselio iz Prizrenske 7 u zajednički stan u Proleterskih brigada 2a (danas Andrićev venac 8).

SPOMEN-MUZEJ IVE ANDRIĆA

Stambeni prostor površine 144 m2 uslovno je podeljen na tri celine – autentični prostor, koji obuhvata ulazni hol, salon i Andrićevu radnu sobu, i izložbeni prostor muzejske postavke dobijen adaptiranjem dve spavaće sobe. Posebnu celinu čine radne kancelarije kustosa i vodiča i muzejski depoi, koji su smešteni u adaptiran prostor nekadašnjih pomoćnih prostorija – kuhinje, devojačke sobe, kupatila i degažmana.

NOBELOVA NAGRADA

Desetog decembra 1961. godine tačno u 16.30, fanfare su označile dolazak švedskog suverena Gustava Adolfa VI, kraljice Luize i članova kraljevske kuće, koji su se smestili u fotelje ispred prvog reda rezervisanog za predsednika i članove švedske vlade. Uglednom skupu, dr Esterling ovako je predstavio dobitnika Nobelove nagrade za književnost: „Andrić nosi u sebi mnogo nežnosti za ljude, ali ne uzmiče pred strahotama, niti pred nasiljem, koje u njegovim očima potvrđuje stvarnost zla. On je pisac koji je majstor jednog sasvim ličnog, originalnog kruga motiva. On otvara jednu dosad nepoznatu stranicu svetske hronike i obraća nam se iz dubine napaćene narodne duše Južnih Slovena”.